U Sarajevu, u izdanju Izdavačke kuće Dobra knjiga, prije nekoliko dana iz štampe je izašla knjiga prof. dr. Dževada Drine pod naslovom "Sulejmanpašići – povijest bosanske vezirske porodice". Riječ je o knjizi monografske forme koja tretira prošlost znamenite bugojanske porodice i ulogu koju su njeni članovi imali u političkom životu Bosne pod osmanskom vlašću.

Razgovarao: Alen Zečević, za portal Radiosarajevo.ba

Osmanskoj administraciji kroz nekoliko stoljeća dala je nekoliko vezira koji su na najvišim upravim položajima ostvarili uspješne političke karijere. Autor knjige, također porijeklom iz Bugojna, na ovaj način je darovao svom zavičaju izuzetno vrijedno historiografsko djelo koje rasvjetaljava najraniju prošlost jedne od najuticajnijih begovskih porodica u osmanskoj Bosni.

Radiosarajevo.ba: Poštovani profesore, zbog čega ste se odlučili na pisanje ove knjige i koliko dugo je povijest i genealogija porodice Sulejmanpašić predmet Vaših istraživanja?

Drino: Sada već daleke 1996. godine u travničkom časopisu "Divan" objavio sam prvi tekst o bosanskom i beogradskom veziru Sulejman-paši Skopljaku, rodonačelniku najznačajnije vezirske porodice u Bosni i Hercegovini. Zašto naznačajnije? Zato što je ta porodica jedina u povijesti Bosne dala dva bosanska vezira (Sulejman-pašu Skopljaka i njegovog sina Osman Mazhar-pašu Sulejmanpašića), ali i odlikovana od strane osmanskog sultana, austrijskog cara i rimskog pape.

U tom smislu se nijedna druga velikaška porodica ne može mjeriti sa njima. Nakon istraživanja koje je trajalo skoro 30 godina završio sam monografiju koja ide na sud čitalačke javnosti. Uz porodicu Sulejmanpašić obrađen je i njihov zavičaj Uskoplje - širi bugojanski kraj, ali i stanovništvo tog kraja, kako muslimansko, tako i katoličko i pravoslavno. Skopljak je etnikum, regionalna odrednica koja se odnosi na staru slavensku župu Uskoplje, koju su Osmanlije samo preimenovali u istoimenu nahiju - za razliku od makedonskog Skoplja koje su nazivali Ušćup.

Radiosarajevo.ba: U toku istraživanja konsultirali ste različite izvore. Možete li nam reći nešto više o tim izvorima i izazovima sa kojim ste se suočili u toku istraživanja?

Drino: Osim osmanskih deftera i kadijskih sidžila, za svakog istraživača pravo blago predstavljaju dvije ustanove - prva je grunt, zemljišno - knjižni uredi sudova, koje su ustrojene u doba Austro-Ugarske monarhije u periodu 1884-1900. godine. Oni odražavaju staro zatečeno stanje vlasničkih odnosa nad zemljištem. Iz njih se može pratiti grananje porodica, rodbinske veze, ali i prava vlasništva,  što je veoma važno za svakog istraživača. Drugi značajan izvor su matične knjige. Čak i one koje su bile uništene u ratovima uglavnom su rekonstruisane putem crkvenih/džamijskih dokumenata i knjiga, te predstavljaju vrijedan izvor novih saznanja porodičnih odnosa, što je ključno za svako genealoško istraživanje.

Pri tome je istraživanje genealogije bošnjačkih porodica složenije jer su Bošnjaci prihvatili osmanski način označavanja roda (primjer: Murat, ibn Muhamed-Murat, sin Muhameda...), pa moderna prezimena dolaze faktički tek sa Austro-Ugarskim dobom).

Iz nedavno prevedenih deftera popisa stanovništva 1850.g. vidljivo je da oko 50% još nije ustanovilo prezime kao stalno, nasljedno i nepromjenjivu ličnu imensku odrednicu. Tako je i porodica Sulejmanpašić prvotno nosila prezimensku odrednicu - etnikum Skopljak, da bi se potom po pojedinim istaknutim ličnostima nazivala Osmanpašić, Ibrahimpašić, Smailpašić i na kraju, tek sa smrću rodonačelnika Sulejman-paše 1818. godine – Sulejmanpašić. Poseban slučaj predstavlja nedostatak porodičnih arhiva, uobičajenih na Zapadu, tako da je traganje za vrelima umnogome otežano, iako se radi o najuglednijim porodicama u tom periodu.

Radiosarajevo.ba: U čemu se ogleda značaj ove monografije iz ugla bosanskorcegovačke historiografije?

Drino: Geneaološka istraživanja u Bosni i Hercegovini, nažalost, prepuštena su rijetkim entuzijastima ili nekvalifikovanim pojedincima koji prave hvalospjeve porodici, najčešće za sitnu paru. Njima se mora pristupiti obzirno i odgovorno, uz svo ograničenje izvora. Porodica Sulejmanpašić Skopljak je svoje ime i status izgradila na sablji, dakle vojničkim vrlinama, a ne obavljajući kapetanske ili neke druge upravne dužnosti koje su donosile značajan profit, i u tom srazu starih vrijednosti i novokomponovanih skorojevića izgubila je bitku sa narastajućom trgovačkom oligarhijom.

Uticaj u društvu stekla je uz još jednu tradicionalnu porodičnu karakteristiku - bespogovorna vjernost sultanu, što im je donijelo nevolje, ali i paljevinu i pljačkanje imanja od strane pristaša pokreta Husein-kapetana Gradaščevića. Rodonačelnik porodice Sulejman-paša jedan je od najznamenitijih vojskovođa u bosanskoj povijesti čije su vojničke vrline i čast priznavali i pobijeđeni. Faktički je slomio Prvi srpski ustanak i povratio Beograd pod osmansku vlast, što mu je tada donijelo i titulu beogradskog vezira. Kao beogradski vezir izdigao je Miloša Obrenovića od seoskog kneza do titule ober-kneza davši mu na upravu cijelu Šumadiju, što je ovaj osnivač moderne Srbije debelo iskoristio. Tako je Sulejman-paša, igrom sudbine, zasnovao dinastiju Obrenovića u Srbiji i time anticipirao njen budući razvitak.

Radiosarajevo.ba: Kakva je zaista bila uloga Sulejmanpašića u bosanskohercegovačkoj povijesti u vrijeme osmanske uprave u našim krajevima? Koliko zapravo danas znamo o tome?

Sulejmanpašići se na historijskoj pozornici Bosne pojavljuju u kritičnim momentima mletačkih osvajanja. Tako prvi poznati predak Ali-beg, kasnije paša, postaje muhafiz Trebinja i sandžakbeg Hercegovine koncem XVII stoljeća, da bi kasnije porodica Sulejmanpašić upravljala Kliškim sandžakom kao svojim lenom desetinama godina.

Istakli su se u boju kod Banja Luke 1737. g, ali i kasnije u sukobima sa Austrijancima koji su osvojili dobar dio tadašnje Srbije. Sam Sulejman-paša, kao najbolji bosanski vojskovođa i odan sultanov ratnik, bio je kajmekam (zamjenik) u službi čak šestorice bosanskih vezira, što govori o njegovim upravljačkim sposobnostima. Opisan je od nobelovca Ive Andrića u Travničkoj hronici, zanimljivo, kao jedan od rijetkih domaćih likova bez mane ("najbolji strelac Bosne", "visok, prav, plavih očiju"- slavenskih). U romanu njegov povratak sa ratišta naglo smiruje uzbunjenu travničku čaršiju. Kao razlog njegovog pada navodi se prekomjerna rasipnost sinova, ali prava istina leži u insceniranom sukobu sa čaršijom i sa novokomponovanom trgovačkom oligarhijom u Bosni, kojima je takav stari kadar smetao.

Njegov sin Osman Mazhar-paša Sulejmanpašić bio je muhafiz u Livnu i Zvorniku, potom Ada Kale (upravnik Đerdapa), kasnije Skadarski vezir, a poznat je kao posljednji Bošnjak bosanski vezir (1859-1863.). Francuski konzul Wjet bilježi da je on najbogatiji čovjek u Bosni. Supruga Ćamila bila je kćerka gatačkog ajana, Smail-age Čengića, i u veliko bogatstvo Sulejmanpašića donijela je bogati miraz. Kako nisu imali djece sve su naslijedili Čengići iz Burse (Turska).

Moderna vremena Sulejmanpašića dolaze s Austro-Ugarskom upravom. Rifat-beg Sulejmanpašić je zastupnik u Bosanskom saboru i predsjednik Muslimanskog kluba; Omer-beg Sulejmanpašić je vlasnik lista Bosanskohercegovački glasnik i ugledni pjesnik, a Dževad-beg Sulejmanpašić je predstavnik ere modernizma kod Bošnjaka i jedan od prvih komunikologa Balkana - kako ga danas predstavljaju.

Radiosarajevo.ba: Knjiga je publikovana u izdavaštvu Izdavačke kuće Dobra Knjiga iz Sarajeva. Kada se mogu očekivati prve promocije i kojim gradovima.

Drino: Prva promocija će biti u septembru u Bugojnu, naredna koncem septembra u Sarajevu, a u oktobru će se knjiga promovisati u Zenici i Travniku. Još nismo završili dogovor za promociju u Zagrebu, ali je izvjesno da će biti.

Promotori će biti recenzenti - prof.dr. Husnija Kamberović, dopisni član ANUBiH i prof. dr. Aladin Husić, direktor Orijentalnog instituta u Sarajevu, a pozvali smo i našu specijalnu gošću, dr. Behiju Zlatar, dugogodišnju direktoricu Orijentalnog instituta, najzaslužniju za radove o starim muslimanskim porodicama Bosne i Hercegovine. Svi ste pozvani.